Goje Roetsj

Ei gelökkig 2001!

Goje roetsj gehad?
Hie in Limburg wunsje veer ós ummer bie den euvergank van aud nao nuuj "eine goje roetsj". Veer roetsje den ummers in ein fractie van ein sekonde van het ein jaor in het angert.

Waat is het versjil tösje ein roetsjbaan en ein glitsjbaan?
Ein roetsjbaan is het sjpeelgetuug in de sjpeeltuin. Ein glitsjbaan is ein baan, die op ies of helle sjnee gemaak wurt. Het waord 'roetsjbaan' besjteit ouch in het Nederlands, mer het wurt dao mer wenig gebroek. Meistes haet men het euver ein 'glijbaan'. Daoaan zeet geer det het Nederlands de neiging haet óm ummer ermer te waere.
Ein roetsjbaan en ein glitsjbaan zeen ummers twee gans versjillige dènger en ze verdene den ouch ei versjillig waord.

Roetsje is ei typisch Germaans waord. Het kaom al veur in de 15de ieuw in de beteikenis van sjnel veuroetgaon. Wo het vandan kump, wèt men neet good. Men dènk det het ein klanknabootsing is.
In het Ingels vènje v'r de sjtam van roetsje ouch nog trök in het waord 'rush', zich sjpoje, 'zich haasten'.
In het Hoogduutsj zit we het waord 'Rutsch' nog in väöl wäörd. Rutsch beteikent dao ouch ein aerdversjuving. Rutschgefahr is slipgevaar, rutschfest is anti-slip, enzowiejer.

Eine roetsj, det is ouch eine kleinen oetsjtap, ei klein reiske örges nao toe. Op den iersten daag van het jaor maak geer misjiens eine roetsj nao eur femilie óm nuujaor te gaon wunsje.

Dao zeen twie roetsje: hiebaove höbbe v'r de mennelike roetsj gehad. Hie kump het vruike:
Ein roetsj det kènde de koelpitte vreuger ouch in de koel. Ein sjöddelroetsj, bieveurbeeldj wo-op de kaole getransporteerd woort.

Glitsje
Het waord glitsje haet sóms dezelfde beteikenis es roetsje, mer neet altied en het haet ein gans anger sjtam. Die geit trök nao het Latien 'glacia', det beteikent ies en ies is natuurlik glitsjig en glaad. Het wirkwaord glitsje vènje veer trök in het aud-Frankisch 'glitan'. Dao zeet geer aan det veer mit oos glitsje dunder bie de brón sjtaon es het Nederlands mit 'glijden'.

Det glitsje vènje veer ouch nog trök in het Frans 'glisser' en in het Ingels 'glide'. En natuurlik zit die sjtam ouch in het internationaal waord 'gletsjer' veur daen iesmassa dae van eine berg aafroetsjt of aafglitsjt. Het waord gletsjer kump oorsjprónkelik oet het Zjwitserduutsj. In het Frans zaet men dao 'glacier' taege, mer allebeij de wäörd zeen toch van dezelfde sjtam.

Keije
In Belsj Limburg zègke ze taege ein glitsjbaan ouch nog keijbaan. Keije beteikent dao ouch hel loupe of get laote aafketse. Kóns eine sjtein op het water laote keije, es te er de sjlinger van höbs óm dae good te goje.
Wo het waord 'keije' vandan kump is neet zo direk te zègke. Professor Weijnen meint det het meugelik 'glijden op de straatkeien' zouw zeen. Ich dènk det het waord trök geit tot het Keltisch (caliavo) mit dao-in de indo-europese sjtam van 'cal'. Die sjtam lik ummers ouch aan de basis van het Frans waord 'caillou', en ze kump in Bretagne in väöl plaatsjname veur.

Eine keij is ummers eine platte, glate sjtein. Het is dus neet zomèr eine sjtein of eine klauw. Moos ummers eine sjone platte, glate sjtein höbbe óm häöm euver het water te laote keije. Den zuus te häöm zo mit sjprungskes euver het water gaon.
Het waord keije vundj men ouch nog trök in ein aantal Vlaomse dialekte, ouch het Brussels dialek: emes in het kanaal 'keien', bieveurbeeldj. (Iemand in het kanaal gooien)
Dao beteikent het goje, mer ouch sjuve.

Nuances
Mit het óngersjeid tösje roetsjbaan en glitsjbaan en het versjil tösje glitsje en keije wil ich allein mer zègke wie wichtig het is óm de nuances van auw wäörd te beware. Daoveur mote v'r dèks de ierste beteikenis van het waord probere te vènje.
Veural es het óm Keltische wäörd geit is det lestig.
De Kelte höbbe gans Europa bevolk tot en mit Ierlandj toe, mer ze höbbe niks opgesjreve. Noe mote veer altied langs besjtaonde Keltische dialekte wie het Bretoens, Het Welsh of het Iers gaon zeuke.
In Schotland zeen d'r nog zo'n 60.000 luuj euvergeblaeve die Keltisch (het Gaelic) kalle. Det getal geit dao hel auchteroet.
Mer veur die 60.000 achtergebleve Keltische batterave besjtaeje ze dao meer geldj es hie in gans Limburg wo nog 1 miljoon Limburgse batterave wone.

Ich houp mer det ze mich op de provincie laeze!

Paul Prikken