Name per regio
Oos femieljename: stökskes aad Limburgs
door Pierre Bakkes
1. Inleiïng
De aadste vaste stökskes taal wo veer mit te maken höbbe, zeen zeker de vaste name. Plaats-, water- en veldjname huuere nag mieë bie 'n plaats es de inwoners, liek 't. Jaomer genóg zeen väöl van oos name vernederlands inne loup vannen tied. Det is veural jaomer ómdet die vernederlandsinge dök dudelik tuine det de vernederlandser neet good nao 't taalgebroek vanne miense geloesterd haet. Wie kan anges 'ne plaatsnaam wie 'Lin' gewore zeen toet 'Linne', wie kan 'Grevaors' gewore zeen toet 'Grubbenvorst', wie 'Postert' toet 'Posterholt'? Woróm mós 'Valkeberg' inèns 'Valkenburg' waere en 'Heitse' 'Heijthuijsen'? Veldj- en watername zeen nag slechter behanjeldj es plaatsname. Dao zólle v'r 't in 'n anger artikelke euver gaon höbbe. Hie mer éín veurbeeldj: 't Raorevin of - es verkleinwaord - 't Raorevinke steit op kadasterkaarte veur Mofert es 'Raede Vinige'. 'Reigelsbrook' steit dao es 'Reggelsbroek'. Wie kump me dao in hemelsnaam bie! Oos femieljename höbbe ouch väöl geli-jje.
2. 'n Korte historie van oos femieljename
• 'Ne naam keze In oos streke haet me, volges de echte kinners, 'nen achternaam aangenómme véúr 1650. Oos achtername zeen daomit dök mieër es 350 jaor aad. De gewuuen miense hie kóste in daen tied neet laeze of sjrieve. Zie sproke dae femieljenaam oet in 't plat. De pestoear (en bie de protestante d'n daomenieë) sjreef die namen op. De pestoear verlatiensdje de name, d'n daomenieë verhollandsdje die. Foute inne meneer van spelle maakdje gaar nieks oet: de miense zelf kóste tóch nieks kontrolere... Ouch bie gerichszake of in aktes sjreef me die namen op wie me dach det 't good waas. 't Waas flink lestig óm al die klanke te sjrieve wo gei teiken veur waas in 't Letien of in 't Nederlands. Waat duis se mit -ao-, -ae-, -äö-, -ö-, -è-, -ó-, sj-, -gk- es se gaar gei veurbeeldj bie de handj höbs? Doe sjats op 't óngevieër… Väöl van oos femieljename höbbe noe 'n spelling van sjatten op 't óngevieër. De name in 't weste en noorde van Nederlandj zeen väöl jónger: oet 't begin vanne 19e ieëw. Det is meistal good te zeen ane spelling. Oos femieljename zeen väöl ingewikkeldjer gespeldj.
• De Fransen Tied Es de Franse kómme, dwinge die ederein óm 'ne vaste femieljenaam te keze en dae naam neet mieë te verangere. Hie haw m'n al 'ne femieljenaam: det keze hoofdje dus neet mieë. Die vaste meneer van spelle waas 'n anger chapiter. Me me kós meistal nag ummer neet laezen en sjrieve en me sprook dae naam in 't plat oet. Väöl effek hawwe die Franse bepaolinge hie dus neet. Degene die kóste laeze en sjrieve gebroekdje hie de spelling-Des-Roches. In Noord-Nederlandj is die noeajt in gebroek gewaes. De ambtenieëre hie kindje die spelling. Me kintj die trök -aan 't teiken -ae- veure klank -aa-; -aan 't teiken -ck- veur -k- nao korte klinker; -aan 't teiken -x veure klanke -ks; -aan stapelvorme van c, k en x: -ckx, -cx en -kx veure klanke -ks; -ane stapelvorm -eij- veure twieëklank -ei-; -ane teikens qu- veure klanke kw-; -ane groep -gens in verkleinwäörd wo -jes klink (Lutgens, Spätgens, Wöltgens); Ouch wólle die ambtenieëre inne Fransen Tied die name zoea väöl meugelik Frans laote lieke. Twieë veurbeeldje daovan: -'t teiken -ou- veure klank -oe- (Houben, Brouns, Douven, Souren, Housmans, Ingenhousz); -'t teiken s- veure klank z- (Swachten, Sieben, Senden, Swaans).
• De 19e ieëw In 1839 kump oeastelik Limburg bie Nederlandj. Dao is de spelling Siegenbeek in gebroek. Die liek waal get op die van Des Roches, meh dao zeen toch ouch waal e paar eige kinmèrke: -de klank -ch- waert dök gesjreve mit 't teiken -g- (Van Agt); -de klank -ch- midde in e waord waert gespeldj es -gch- (Egchel); -de klanke -oei- waere gespeldj es -oeij-. De ambtenieëre lieëre die spelling en spelle dan oos achtername neet allein volges Des Roches mer ouch volges Siegenbeek. Dao kómme dus nag mieë spellingvariante. Róndj 1865 waert de spelling De Vries-Te Winkel ingeveurd. In 1947 waert die get aangepas en in 1992 weer. Die spelling moog eigelik neet mieë trök te vinje zeen in oos femieljename, want vanaaf de Fransen Tied mótte die ónverangerd zeen gebleve. In feite kóste väöl miense róndj 1865 nag neet laezen en sjrieve, dus waat 'nen ambtenieër sjreef, waas good.
• Invloed vanoet de spelling van 't Duits Natuurlik is in oos provincie ouch altied väöl invloed gewaes vanoet de spelling van 't Duits det vlakbie waas. 't Teiken s- veure klank z- kan ouch vanoet 't Duits bie ós gekómme zeen. Anger spellinge oet 't Duits zeen: -de -h- es teiken van verlinging (Gehlen, Lehnen, Dahmen, Ohlenforst, Hahnraths); -'t gebroek van 't teiken -ö- (Pörteners, Röselaers); -de -h nao de t- op 't inj (Hahnraths, Heijenrath); -'t teiken -ä- (Spätjens, Bänziger).
• De 20e ieëw Róndj 1920 koom de lieërplich veur ederein. Ederein mós lieëre laezen en sjrieve. Me lieërdje Nederlands. Vanaaf 't moment det me kós laezen en sjrieve, kós me zeen wie dae naam op pepier oetzoog. In hieël get gevalle waas dae naam anges es wie me dem in 't plat oetsprook. 'Daome' bleek inèns te zeen: 'Dohmen' of 'Daemen' in allerlei spellingvariante. 'Tiese' bleek te zeen 'Thijssen'. 'Heieraot' bleek te zeen 'Heijenrath'. 'Moeare' bleek 'Mooren' te zeen, 'Kwaks' waas en is 'Quackx', 'Pieëters' waas 'Peeters' of 'Peters'. Gluif meh det miense opgekeke höbbe wie ze zoge det häöre naam 'Terstraote' inèns 'Terstroten' bleek te zeen… De naam wie dae op pepier steit, is dé naam gewore. Me stèltj zich veur mit dae naam, me nump d'n telefoon op mit dae naam. De meneer wo-op daezelfdje naam van 1650 toet 1920 (370 jaor!) doren tied is gekómme, in 't Limburgs, liek neet mieë van belang te zeen. Oze femielje naam is noe de vernederlandsdje femieljenaam...
• Toestandj noe Veer hechte noe op vandaag ane spellingsvorm. Veer heite neet 'Dirks' mer 'Dircks' of eine van die mieër es dertig versjillendje menere van sjrieve van dae naam. Of: neum mich neet 'Daome' want ich heit 'Domen'. Waem stèltj zich nag veur es 'Keunings' es 't gedöljig pepier 'Konings' lieëtj zeen? Waem neump zich 'Van Mofert' es oppe pas 'Van Montfort' steit, waem 'Van Häör' en neet 'Van Horne', 'Ingele' en neet 'Engelen', 'Ingels'en neet 'Engels', 'Aobe' en neet 'Aben'. 't Limburgs gehalte van oos femieljename is dore gelètterdjheid vanne Limburgse luuj flink achteroetge-gange. Is det wins of verlees?
3. Limburgs in femieljename
Toch zitj nag waal 't ein en anger aan Limburgs in oos name, óndanks - de spelling Des Roches; - de verfransing van oos spelling; - d'n Duitse spellinginvloed; - de vernederlandsing van oos name. Hie kómme dao 'n deil gevalle van.
• 't Limburgs is 't zelfdje es 't Nederlands Dao zeen 'n deil name die in 't Limburgs 't zelfdje klinke wie in 't Nederlands. De naam 'Bakkes' is dao e good veurbeeldj van. Waal kan de spelling van zónne naam inne loup vannen tied anges gewaes zeen: 'Backes, Bakkus, Backus'. Es die aaj spelling de oetspraok good aanguuef, lètte v'r dao neet op. De naam 'Gele' is ouch in 't Limburgs en 't Nederlands 't zelfdje. Die -ee- (Geelen) mót dao staon vanoet Des Roches, Siegenbeek en De Vries - Te Winkel: die numme v'r veur leef. En: dao mót 'n -n achter in 't Nederlands. Die -n numme v'r ouch veur leef. 't Zelfdje gultj veur name wie Neelen, Zeelen, Pieters, Gielissen, Gelissen, Delissen, Denissen.
• 't Limburgs systeem is bewaard gebleve E prachtig geval van det 't Limburgs bewaard is gebleve in femieljename is, es in dae naam e beroep mit umlaut zitj. In 't Limburgs krieg 'degene dae 't duit' in principe umlaut, vergeleke mit 't werkwaord. Kiek mer:
werkwaord degene dae 't duit femieljenaam gespeldj es bakke bekker Beckers slachte slechter Slechters make maeker (Plu)maekers Plumekers sjatte sjetter Sjetters Schetters halde helder (Op)helders Ophelders slaon slaeger (Aolie)slaegers Oligslegers lappe lepper Leppers kappe kepper Keppers moete muiter Muiters Meuters
Geer höb 't good gezeen: al die name van 'degene dae 't duit' höbbe -er es inj. Inne femieljenaam kump dao -ers achter. Pas op: -ers achter inne naam beteikentj neet det det 'ne naam is dae kump van 'degene dae 't duit'. Kiek meh: Peters.
• Name mit umlaut veur degene dae klein van stök is gewaes In 't Limburgs kriege verkleinwäörd umlaut. In femieljename die aafkómme van aaj veurname guuef det döks e prachtig systeem. De naam Bakkes mót kómme van 'nen aje veurnaam 'Bak' of 'Bakke'. De kleine 'Bak' of 'Bakke' huuerdje ziene naam mit umlaut: 'Bekske'. Dae naam leverdje de femieljenaam 'Bekskes' op. Op allerlei menere kan dae weer gespeldj waere: Bekskens, Beckskens, Bexkens. 't Limburgs zitj in 't naevenein veurkómme van dae naam zónger umlaut (Bakkes) en mit umlaut (Bekskes). Dae veurnaam 'Bekske' verloor 't stökske -ske en waerdje 'Bek'. En ouch dao zeen weer femieljename van gekómme: 'Beks' in allerlei spellinge. 't Kan nag spannendjer. 'Moear' mót 'nen aje veurnaam gewaes zeen. Dae haet twieë femieljename opgeleverd: 'Moeare' (mit de zwake vervoeging) en 'Moears' mit de sterke vervoeging. 'Moear' klein van stök waas 'Muuerke'. De femieljenaam 'Muuerkes' kump dao van aaf. Vernederlands kómme van 'Moear' dus drie achtername: Mooren (Mohren, Moren), Moors (Mohrs) en Meurkens (Murkens). Dae veurnaam 'Muuerke' verloor 't stökske -ke en waerdje 'Muuer'. En ouch dao zeen is weer 'ne femieljenaam van gekómme: 'Meurs'. D'n aje veurnaam 'Jannes' levert 'Jannesen' op det 'Janse' waerdje. De kleine 'Jannes' is - mit umlaut - 'Jenneske'. Femieljenaam 'Jenneskes' en spellingvariante. Dae veurnaam 'Jenneske' verluus -ke en levert dan weer d'n naam 'Jennese' op. D'n aje veurnaam 'Hannes' levert 'Hannese' op det 'Hanse' waert. De kleine 'Hannes' is - mit umlaut - 'Henneske'. Femieljenaam: 'Hennese' en spellingvariante. Dae veurnaam 'Henneske' verluus 't verkleinstökse en waert 'Hens' en ouch 'Hen'. Dao kump de femieljenaam 'Henze' en 'Henne' en spellingvariante vanaaf. D'n aje veurnaam 'Kal' levert 'Kals' (de sterke vorm) en 'Kallen' op (de zwake vorm). De kleine Kal is 'Keltje': femieljenaam 'Keltjens'.
• Name mit -aa- en -oo- veur Limburgse -ao- Dökker wiste de ambtenieëre neet good te verhollandse. Waat duis se mit de name 'Laove, Daome, Baote, Terstraote'? Ein -ao- in 't plat kan in 't Nederlands 'n -aa- mer ouch 'n -oo- zeen. Dus: d'n einen ambtenieër pak 'n -aa- en krieg es verhollandsdje femieljename: 'Laven, Damen, Baten, Terstrate(n)' en spellingvariante. D'n angere pak 'n -oo- en krieg es verhollandsdje femieljename: 'Loven, Domen, Boten, Terstrote(n)' en spellingvariante. 't Limburgs zitj hie-in det d'r twieë name naevenein bestaon op basis vanne aje Limburgse naam.
• Limburgse name naeve verhollandsdje Dao bestaon hieël get name die 'n Limburgse én 'n verhollandsdje vorm höbbe. Veural es inne naam 'n -ie- zitj, kump det veur: 'Wienen' naeve 'Wijnen'; (de name van 'Wienke' of 'Wientje' kómme in allerlei spellinge veur: 'Wintjens, Windgens, Wientjens, Winkens'); 'Stienen' naeve 'Stijnen'; 'Tiessen' naeve 'Thijssen; 'Sieben' naeve 'Sijben'; 'Snieders' naeve 'Snijders'. Ouch mit de -ee- is det te zeen: 'Gelissen' naeve 'Gielissen' (det neet allein Nederlands mer ouch Mestreechs is!); 'Delissen' naeve 'Dielissen' (ouch weer Mestreechs!); 'Peters' naeve 'Pieters' (weer Mestreechs!); 'Deben' naeve 'Dieben'. Inne name 'Steins' naeve 'Steens' staon weer Limburgs en Nederlands naevenein.
• Plaatselike vorme 't Plat van éín plaats is döks herkinbaar inne femieljenaam. 'Ne naam wie 'Geilen' is dezelfdje wie 'Geelen' inne res van Limburg, meh dan mit de -ei- die in Zittert en ómgaeving veurkump (de Zittertse diftongering). 't Mestreechs is döks ouch good te herkinne. 'Boosten' is in 't Mestreechs 'Boesten'. 'Pieters' is Mestreechs veur 'Peters' inne res van Limburg. Detzelfdje gultj veur 'Gielissen' en 'Dielissen' naeve 'Delissen' en 'Gelissen'. Dökker kómme plaatselike verkortinge veur in femieljename. 'Lintjens' is dezelfdje naam wie 'Leentjens' mer mit klinkerverkorting. 'Leenen' en 'Leens' kómme van dezelfdje veurnaam. In Helje is me sterk in dergelike verkortinge. De femieljenaam 'Kriens' en 'Krings' zeen dezelfdje; 'Krings' kump oet Kirkraoj en ómgaeving, net wie 'Vriens' en 'Frings' dezelfdje naam in zich höbbe. Dökker kump 'nen angere klinker inne naam veur: 'Vinken' en 'Venken' kómme van dezelfdje veurnaam 'Vink'. 'Venken' is de spelling veur waat klink es 'Vènken': det waert gezag naeve de Maas op tösse Ech en Baek. De spelling 'Venken' wies dus nao 'n klein streek in Limburg.
• Gans Limburgs Dao zeen gelökkig 'n deil name die gans Limburgs zeen. Döks is de spelling get krangs (veural inne klinkers), mer alleh! De name 'Van Zwamen, Op 't Rooth, Van der Varst' zeen gans Limburgs. 'Op 't Rooth' is in 't Nederlands 't zelfdje, 'Van Zwamen' is in die taal 'Van Swalmen', 'Van der Varst' is 'Van der Vorst'. 'Van Remundt' is in 't Nederlands 'Van Roermond', 'Van Mastreecht' of 'Van Mastricht' is 'n poging óm 'Mestreech' te spelle: toet ± 1950 is daoveur 'Mastreech' gespeldj. 'Van Tiggelen' is waarsjienlik 'ne dialekvariant vanwaege die klinkerverkorting.
4. Besloet
Dao zitj links en rechs nag waal get Limburgs in oos femieljename. Veer mótte det gaon verzamele. De basis is de meneer wo-op de femieljename oetgespraoke waerdje dore miense die de spelling nag neet mit lete spele. Inne dialekwaordebeuk zówwe lieste mótte staon van femieljename in Limburgsen oetspraok. Stuurtj gerös femieljename op mit vermeljing vanne oetspraok in 't Limburgs. Zitj daobie in welk dialek d'n oetspraok is dae-tj geer gaef.
Reacties:
Regio Femieljenaam Oetspraok Ingestuurtj door
Meersje Vrancken vranke hr./mw. Vrancken Oeëstelijke Mijnsjtreek Vromen G.J. Vromen Mestreech Engelen ingele hr./mw. Stallinga Mergraote Meertens M. Meertens Valkeberg Schoonbrood M. Meertens Zuid-Limburg/Valkeberg Thijssen Roel Thijssen Mestreech Damoiseaux Chrit Damoiseaux Gulpe Vluggen vluck Ger Koerts Zittert Schmitz Henk Schmitz Oeëstelijke Mijnsjtreek Ruiters ruutesj Y. den Ouden-Ruiters Venlo/Velde Berden beerde W. Berden Venlo Ebus iebus P. Ebus
Höb geer ouch 'ne achternaam veur op deze pagina, völ dan óngerstaondj formuleer in.